Տիեզերական աղբի դարաշրջանը. Մարդկության անտեսանելի աղտոտումը

Ավելի քան կես դար առաջ մարդու կողմից տիեզերքի յուրացումը սկսվեց «Սպուտնիկ-1» արբանյակի արձակմամբ, ինչը նոր դարաշրջանի սկիզբ դրեց։ Սակայն այս տեխնոլոգիական հեղափոխությունն իր հետ բերեց անտեսանելի և մահացու վտանգ՝ տիեզերական աղբը։

Ահռելի աղբանոց Երկրի ուղեծրում. Թվեր և փաստեր

Տիեզերական աղբը կամ օրբիտալ բեկորները մարդու կողմից ստեղծված ցանկացած օբյեկտ է, որը գտնվում է Երկրի ուղեծրում և այլևս չի ծառայում որևէ նպատակի։ Դրանք ներառում են օգտագործված հրթիռների հատվածներ, չաշխատող արբանյակներ, գործիքներ, որոնք կորել են տիեզերագնացների կողմից, և անգամ ներկի կտորներ, որոնք պոկվել են արբանյակներից։

Ըստ ԱՄՆ Տիեզերական դիտարկման ցանցի (U.S. Space Surveillance Network) տվյալների՝ այսօր Երկրի ուղեծրում կա.

• Մոտ 27,000 օբյեկտ, որոնց չափսը 10 սմ-ից ավելի է և որոնք ակտիվորեն հետևողական են։
• Մոտ 500,000 օբյեկտ, որոնց չափսը 1-10 սմ է։
• Ավելի քան 100 միլիոն օբյեկտ, որոնց չափսը 1 մմ-ից ավելի է։

Այս թվերը շարունակում են աճել, քանի որ տիեզերք են արձակվում ավելի ու ավելի շատ արբանյակներ, ինչպես նաև տեղի են ունենում բախումներ։ Այդպիսի դեպքերից մեկը տեղի ունեցավ 2007 թվականին, երբ Չինաստանը փորձարկեց հակաարբանյակային հրթիռ՝ ոչնչացնելով իր հին եղանակային արբանյակը։ Այս մեկ փորձի արդյունքում ստեղծվեց ավելի քան 3,000 նոր բեկոր։

Կեսլերի համախտանիշը. Աղբը աղբ է ծնում

Տիեզերական աղբի ամենամեծ վտանգը նրա հսկայական արագությունն է։ Ցածր Երկրակենտրոն ուղեծրում (Low-Earth Orbit) օբյեկտները շարժվում են մոտ 28,000 կմ/ժ արագությամբ։ Այս արագության դեպքում նույնիսկ մեկ փոքրիկ կտորը, ինչպիսին է ներկի շերտը, կարող է ահռելի վնաս հասցնել։

Դեռևս 1978 թվականին ՆԱՍԱ-ի գիտնական Դոնալդ Կեսլերը նկարագրեց մի տեսական սցենար, որը հայտնի է որպես Կեսլերի համախտանիշ։ Այս համախտանիշի համաձայն՝ երկու օբյեկտների միջև տեղի ունեցող մեկ բախումը կարող է ստեղծել այնքան շատ բեկորներ, որ դրանք հանգեցնում են նոր բախումների շղթայական ռեակցիայի։ Արդյունքում, տիեզերքի որոշ ուղեծրեր կարող են դառնալ անօգտագործելի տասնամյակներով կամ նույնիսկ դարերով։

Այս սցենարի լուրջությունը բարձրացավ 2009 թվականին, երբ ռուսական գործողությունից դուրս եկած «Կոսմոս-2251» արբանյակը բախվեց ամերիկյան «Իրիդիում-33» արբանյակին։ Այս բախումը, որը տեղի ունեցավ Սիբիրի վրայով, ստեղծեց ավելի քան 2,000 բեկոր։

Լուծումներ և ապագայի հույսը

Միջազգային տիեզերական կազմակերպությունները և երկրները համագործակցում են այս խնդիրը լուծելու համար։ Առաջարկվում են երկու հիմնական մոտեցումներ՝ կանխարգելում և ակտիվ մաքրում։

1. Կանխարգելումը տիեզերական աղբի դեմ պայքարի ամենաարդյունավետ միջոցն է։ Այն ներառում է նոր ստանդարտներ, որոնք պարտավորեցնում են արբանյակների օպերատորներին ունենալ իրենց սարքավորումների համար ուղեծրից դուրս գալու ծրագիր։ Այս ծրագրի համաձայն՝ արբանյակը պետք է ավարտի իր աշխատանքը և անվտանգ կերպով մուտք գործի Երկրի մթնոլորտ, որտեղ այն կայրվի։
2. Ակտիվ մաքրումը (Active Debris Removal - ADR) ներառում է տեխնոլոգիաներ, որոնք ուղղված են արդեն գոյություն ունեցող աղբը հեռացնելուն։

• Ճապոնիայի տիեզերական հետազոտությունների գործակալությունը (JAXA)թեստավորել է էլեկտրոդինամիկական մետաղալար, որը կարող է աղբը դանդաղեցնել՝ ստիպելով նրան մտնել մթնոլորտ։
• Եվրոպական տիեզերական գործակալությունը (ESA) մշակում է ClearSpace-1առաքելությունը, որը ռոբոտ-սարքի միջոցով կբռնի և կհեռացնի ուղեծրից չաշխատող արբանյակ։
• Կան նաև այլ առաջարկներ՝ օգտագործել լազերային ճառագայթներ՝ բեկորները փոքրացնելու կամ դրանց ուղեծիրը փոխելու համար։

«Եթե մենք շարունակենք աղտոտել տիեզերքը այս տեմպով, մենք ինքներս մեզ համար կփակենք տիեզերքի դուռը», - ասում է ՆԱՍԱ-ի մասնագետ Ջերոմ Բրեյտշվերդը։