Տիեզերական դարբնոցներ. Գերնոր աստղերի պայթյունի դերը տիեզերական և մարդկային էվոլյուցիայում

Աստղերը իրենց կյանքի ընթացքում սինթեզում են թեթև քիմիական տարրերը՝ ջրածինը և հելիումը, ավելի ծանր տարրերի։ Սակայն երբ մեծ զանգվածով աստղը սպառում է իր վառելիքը, նա մահանում է ահռելի պայթյունով՝ գերնորով (Supernova), որը ոչ միայն տիեզերական հրավառություն է, այլև մեր աշխարհի և մեր գոյության հիմքը։ Այս ճնշող պայթյունը տիեզերքը հարստացնում է նոր տարրերով՝ հիմք ստեղծելով նոր աստղերի, մոլորակների և նույնիսկ մեր կյանքի համար։

Գերնոր պայթյունների ֆիզիկան և քիմիական տարրերի ծագումը

Աստղի կյանքի հիմնական շարժիչ ուժը միջուկային սինթեզն է, որը տեղի է ունենում նրա միջուկում։ Այս գործընթացի ժամանակ թեթև ատոմները միանում են՝ ստեղծելով ավելի ծանր ատոմներ և ազատելով հսկայական էներգիա։ Այս էներգիան է, որը դիմակայում է աստղի սեփական գրավիտացիայի ուժին։ Սակայն այս գործընթացը կարող է շարունակվել միայն մինչև երկաթի (Fe)ստեղծումը։ Երկաթն ունի ամենակայուն միջուկը, և դրա սինթեզը էներգիա չի արտադրում, այլ սպառում է։ Այս պահից սկսած, աստղի միջուկը կորցնում է իր ներքին ճնշումը և սկսում է արագորեն փլուզվել։

Աստղի արտաքին շերտերը, որոնք ընկնում են միջուկի վրա, հետ են «ցատկում»՝ առաջացնելով հզոր ցնցումային ալիք, որը դուրս է շպրտում աստղի բոլոր նյութերը տիեզերք։ Հենց այս վիթխարի պայթյունի ժամանակ առաջացող ծայրահեղ ջերմաստիճանը և ճնշումը թույլ են տալիս ստեղծել քիմիական աղյուսակում գտնվող բոլոր ծանր տարրերը, որոնք երկաթից ավելի ծանր են։ Դա է պատճառը, որ մեր աշխարհում առկա բոլոր թանկարժեք մետաղները, ինչպիսիք են ոսկին, արծաթը, ուրանը և պլատինը, ստեղծվել են հենց գերնոր աստղերի պայթյունի արդյունքում։

Գերնորերի կապը մեր գոյության հետ

Մեր Արեգակնային համակարգը, ներառյալ Երկիրը և բոլոր կենդանի էակները, ձևավորվել են այդ նյութերից։ Մենք, բառացիորեն, «աստղային փոշի» ենք։ Այս գիտական փաստը ցույց է տալիս, որ մեր մարմնի յուրաքանչյուր ատոմը՝ ածխածինը, որը ձևավորում է մեր ԴՆԹ-ն, կամ կալցիումը, որը ամրացնում է մեր ոսկորները, ստեղծվել է միլիարդավոր տարիներ առաջ մի աստղի միջուկում և ցրվել է տիեզերքով մեկ՝ գերնորի պայթյունի արդյունքում։

«Մենք աստղային նյութից ենք ստեղծված» («We are made of starstuff») արտահայտությունը պատկանում է մեծ գիտնական Կառլ Սագանին։ Այս պնդումը ոչ միայն պոետիկ է, այլև ճշգրիտ կերպով նկարագրում է մեր ծագումը։

Միջինում, մեր Գալակտիկայում գերնորի պայթյուն է տեղի ունենում 50-100 տարին մեկ։ Այս պայթյունները, որոնք մեծ մասամբ անտեսանելի են մեր համար, հարստացնում են տիեզերական միջավայրը նյութերով, որոնք անհրաժեշտ են նոր աստղերի, մոլորակների և, հավանաբար, նաև կյանքի ստեղծման համար։ Դրանք տիեզերական վերածննդի ցիկլի անբաժանելի մասն են։

Գերնոր աստղերը ոչ միայն տիեզերքի ամենահզոր երևույթներից են, այլև կյանքի շարունակական գործընթացի գործիքներ։ Դրանք տիեզերքի հավերժական դարբնոցներն են, որոնք ստեղծում են այն նյութերը, որոնցից կառուցված է մեր աշխարհը։ Հասկանալով գերնորերի դերը՝ մենք ավելի լավ ենք հասկանում մեր իսկ գոյության իմաստը և տիեզերքի հետ մեր կապը։