Ինչպե՞ս է «սև արկղը» փրկում ապագա կյանքեր

Այն մեր երևակայության մեջ ներկայանում է որպես գաղտնիքներով լի մի տուփ, որը կարող է պատմել ողբերգության իրական պատճառների մասին։ Սակայն իրականում ի՞նչ է այն, ինչու՞ է այդքան կարևոր, և որ ամենահետաքրքիրն է՝ ինչու՞ է կոչվում «սև», եթե իրականում այդ գույնը չէ։

Ինչու՞ է այն նարնջագույն, եթե կոչվում է «սև»

Եկեք սկսենք ամենատարածված թյուրիմացությունից։ Ինքնաթիռի «սև արկղը» իրականում սև չէ։ Այն ներկված է վառ նարնջագույն՝ միջազգայնորեն ճանաչված «International Orange» գույնով։ Պատճառը չափազանց պարզ է. վթարից հետո, երբ ամեն ինչ կարող է ծածկված լինել բեկորներով, ցեխով կամ գտնվել ջրի տակ, վառ նարնջագույնը շատ ավելի հեշտ է նկատել որոնողական աշխատանքների ժամանակ։

«Սև արկղ» անվանումը, ամենայն հավանականությամբ, ունի երկու ծագում։ Առաջինը կապված է ավիացիայի վաղ շրջանի հետ, երբ թռիչքի տվյալներն արձանագրող սարքերը ներսից մթեցվում էին՝ լուսանկարչական ժապավենը լույսից պաշտպանելու համար։ Երկրորդ վարկածի համաձայն՝ բրիտանացի մի լրագրող, նկարագրելով սարքի նախատիպը, այն անվանել է «հրաշալի սև արկղ», և անվանումը պարզապես մնացել է գործածության մեջ։

Ոչ թե մեկ, այլ երկու արկղ

Իրականում «սև արկղը» մեկ սարք չէ, այլ երկու առանձին, աներևակայելի ամուր կոնստրուկցիաներից բաղկացած համակարգ է, որը գտնվում է ինքնաթիռի պոչամասում, քանի որ դա վթարի ժամանակ ամենաքիչը վնասվող հատվածն է։

1. Թռիչքի տվյալների καταγραφիչ (Flight Data Recorder - FDR): Այս սարքը նման է ինքնաթիռի «սրտագրին»։ Այն վայրկյան առ վայրկյան արձանագրում է հարյուրավոր պարամետրեր՝ թռիչքի բարձրությունը, արագությունը, շարժիչների աշխատանքը, թևերի դիրքը, ղեկի յուրաքանչյուր շարժում և տասնյակ այլ տեխնիկական տվյալներ։ FDR-ը պահպանում է թռիչքի վերջին 25 ժամվա տեղեկատվությունը։
2. Խցիկի ձայնագրիչ (Cockpit Voice Recorder - CVR): Սա ինքնաթիռի «ականջներն» են։ Այն ձայնագրում է օդաչուների խցիկում տեղի ունեցող բոլոր խոսակցությունները, դիսպետչերի հետ կապը, շարժիչների ձայնը, անջատիչների սեղմումները և ցանկացած այլ աղմուկ, որը կարող է վկայել խնդրի մասին։ CVR-ը պահպանում է վերջին 2 ժամվա ձայնագրությունը։

Անխորտակելի տեխնոլոգիա. Ինչպե՞ս է այն դիմանում աղետին

«Սև արկղերը» ստեղծված են գոյատևելու այնպisi պայմաններում, որոնց ինքնաթիռը չի կարող դիմանալ։ Դրանց հիշողության կրիչները պաշտպանված են բազմաշերտ զրահով, որը նախատեսված է դիմակայելու համար.

• Հսկայական հարվածի ուժին՝ մինչև 3,400 G (մարդը կարող է դիմանալ ընդամենը մի քանի G-ի)։
• Ծայրահեղ բարձր ջերմաստիճանին՝ մինչև 1,100°C կրակին՝ մեկ ժամ շարունակ։
• Օվկիանոսի ահռելի ճնշմանը՝ մինչև 6,000 մետր խորության վրա։

Եթե ինքնաթիռն ընկնում է ջրի մեջ, սև արկղն ակտիվացնում է հատուկ ստորջրյա փարոս (Underwater Locator Beacon), որը 30 օր շարունակ ուլտրաձայնային ազդանշաններ է ուղարկում՝ օգնելով որոնողական խմբերին գտնել այն նույնիսկ օվկիանոսի հատակին։

Ինչպե՞ս է «սև արկղը» փրկում ապագա կյանքեր

Այստեղ է թաքնված սարքի իրական արժեքը։ «Սև արկղը» չի կարող փրկել արդեն իսկ տեղի ունեցող աղետը, բայց այն անգնահատելի դեր ունի ապագա վթարները կանխելու գործում։

Երբ փորձագետները վերծանում են FDR-ի և CVR-ի տվյալները, նրանք կարող են կտոր առ կտոր վերականգնել վթարի վերջին րոպեների ամբողջական պատկերը։ Սա թույլ է տալիս գտնել ողբերգության իրական պատճառը՝ լինի դա տեխնիկական խափանում, մարդկային սխալ, թե եղանակային անբարենպաստ պայմաններ։

• Օրինակ 1. United Airlines-ի 232 չվերթ (1989 թ.) Ինքնաթիռի պոչամասի շարժիչը պայթեց՝ շարքից հանելով կառավարման բոլոր համակարգերը։ Օդաչուների անհավանական ջանքերի շնորհիվ 185 մարդ փրկվեց։ «Սև արկղի» տվյալները բացահայտեցին շարժիչի մետաղի կառուցվածքային թերությունը, ինչը հանգեցրեց ավիացիոն արդյունաբերության մեջ ստուգումների և նյութերի որակի խստացմանը։

• Օրինակ 2. Air France-ի 447 չվերթ (2009 թ.) Այս աղետը երկար ժամանակ մնում էր առեղծված։ Երկու տարի անց օվկիանոսի հատակից «սև արկղերը» գտնելուց հետո պարզվեց, որ արագությունը չափող սարքերի սառցակալման պատճառով օդաչուները սխալ տվյալներ են ստացել և ճակատագրական սխալներ գործել։ Այս դեպքից հետո ամբողջ աշխարհում փոխվեցին օդաչուների վերապատրաստման ծրագրերը՝ նման իրավիճակներում ճիշտ գործելու համար։

• Օրինակ 3. Aeroperú-ի 603 չվերթ (1996 թ.) Թռիչքից կարճ ժամանակ անց օդաչուները սկսեցին ստանալ իրարամերժ տվյալներ։ Խուճապի մատնված անձնակազմը չկարողացավ կողմնորոշվել, և ինքնաթիռը բախվեց օվկիանոսին։ Հետաքննությունը պարզեց, որ տեխնիկական սպասարկման ժամանակ աշխատակիցը մոռացել էր հանել կպչուն ժապավենը, որով փակել էր ինքնաթիռի կարևորագույն սենսորները։ Այս դեպքը հանգեցրեց տեխնիկական սպասարկման կանոնների աննախադեպ խստացմանը՝ ներդնելով բազմակի ստուգումների համակարգ։

• Օրինակ 4. Alaska Airlines-ի 261 չվերթ (2000 թ.) Թռիչքի ժամանակ ինքնաթիռը կորցրեց կառավարումը։ Ձայնագրիչը (CVR) արձանագրել էր, թե ինչպես են օդաչուները մինչև վերջին վայրկյանը պայքարում մեքենայի դեմ։ Տվյալների վերծանումը ցույց տվեց, որ պատճառը պոչամասի կայունացուցիչի մեխանիզմի մաշված դետալն էր՝ անբավարար սպասարկման պատճառով։ Այս ողբերգությունից հետո ԱՄՆ Ավիացիոն դաշնային վարչությունը (FAA) պարտադրեց բոլոր նմանատիպ ինքնաթիռների համար այդ դետալի փոխարինում։

• Օրինակ 5. Colgan Air-ի 3407 չվերթ (2009 թ.) Այս ինքնաթիռը վայրէջքից առաջ կորցրեց արագությունը և ընկավ։ «Սև արկղերը» բացահայտեցին ոչ թե տեխնիկական խնդիր, այլ մարդկային գործոն։ Պարզվեց, որ օդաչուները հոգնած են եղել և սխալ են արձագանքել ավտոմատ համակարգի նախազգուշացումներին։ Այս աղետը հանգեցրեց օդաչուների աշխատանքային ժամերի և հանգստի կանոնակարգերի խստացմանը՝ հոգնածության գործոնը նվազեցնելու համար։

• Օրինակ 6. US Airways-ի 1549 չվերթ (2009 թ.) - «Հրաշք Հուդզոնի վրա» Սա այն հազվադեպ դեպքերից է, երբ «սև արկղը» օգնեց հաստատելու ոչ թե սխալը, այլ հերոսությունը։ Թռչունների հետ բախումից հետո երկու շարժիչները շարքից դուրս եկան։ CVR-ը ցույց տվեց, թե ինչպես օդաչուները սառնասրտորեն որոշում կայացրին ինքնաթիռը վայրէջքի ենթարկել Հուդզոն գետի վրա։ FDR-ը հետագայում հաստատեց, որ դա միակ հնարավոր ճիշտ որոշումն էր։ Այսպիսով, «սև արկղը» դարձավ անձնակազմի պրոֆեսիոնալիզմի անоспоримое ապացույցը։

Այսպիսով, ամեն անգամ, երբ «սև արկղը» օգնում է պարզել վթարի պատճառը, ավիաընկերությունները, ինքնաթիռ արտադրողները և կարգավորող մարմինները դասեր են քաղում։ Նրանք փոխում են ինքնաթիռների դիզայնը, բարելավում են տեխնիկական սպասարկման կանոնները և վերանայում օդաչուների վարժանքները։ Հենց այսպես է վառ նարնջագույն, անխորտակելի այս սարքը, որը կրում է «սև արկղ» խորհրդավոր անունը, շարունակում լուռ փրկել հազարավոր կյանքեր երկնքում՝ ամեն ողբերգություն դարձնելով դաս, որն օդային ճանապարհորդություններն ավելի անվտանգ է դարձնում բոլորիս համար։