Վարդանանց պատերազմ՝ հավատքի և գոյության պայքար

Չնայած ռազմական առումով ճակատամարտը ավարտվեց Սասանյանների հաղթանակով, սակայն իր գաղափարական և քաղաքական հետևանքներով այն դարձավ հավատքի և գոյության հաղթանակ, որից ծնվեց «մարդիկ հավատքի համար մեռան, բայց չդավաճանեցին» ավանդույթը։

Պատմական նախապատմություն

• 301 թ․ Հայաստանը առաջինն ընդունեց քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն։
• 428 թ․ Հայաստանը կորցրեց պետական անկախությունը և անցավ Սասանյանների տիրապետության տակ։
• Սասանյան արքա Յազդգերդ Բ-ը փորձում էր հայերին վերադարձնել զրադաշտականություն, քանի որ քրիստոնեությունը համարում էր քաղաքական սպառնալիք։
• Հայ նախարարները, իրենց գլխավորությամբ, հրաժարվեցին դավանափոխությունից։

Ամենաուժեղ բողոքի առաջնորդը դարձավ Վարդան Մամիկոնյանը՝ սպարապետը, ով միավորեց նախարարներին և ժողովուրդին։

Պատերազմի նախապատրաստություն

451 թ․ սկզբին հայ նախարարները հավաքվեցին Արտաշատում և որոշեցին դիմադրել։

• Հայկական բանակը կազմում էր մոտ 60,000 զինվոր, որոնց միացան նաև հոգևորականներ և գյուղացիական գնդեր։
• Վարդան Մամիկոնյանին օգնության եկավ նաև կաթողիկոս Հովսեփ Պարթևը, ով ոգեշնչեց զորքին։

Մինչ պատերազմը, Վարդանը բարձրաձայնեց իր հայտնի խոսքերը․

«Ամեն մարդ պարտավոր է պատրաստ լինել իր կյանքը տալու իր հավատքի և հայրենիքի համար»։

Ավարայրի ճակատամարտը

• Ճակատամարտը տեղի ունեցավ Ավարայրի դաշտում (Վասպուրական, այժմ՝ Միջին Վան)։
• Պարսկական բանակը ուներ մոտ 220,000 զինվոր, ներառյալ «Ամազոն» կոչվող հեծյալ զորքերը և մարտական փղերը։
• Հայերը քանակով և զինտեխնիկայով անհամեմատ պակաս էին։

451 թ․ մայիսի 26-ին սկսվեց պատերազմը։

• Հայերը կռվում էին մինչև վերջ․ զոհվեց սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանը և շուրջ 1036 հայ ազնվականներ, հազարավոր զինվորներ։
• Չնայած հերոսական դիմադրությանը, հայերը պարտվեցին։

Սակայն նույնիսկ պարտության պահին կաթողիկոս Հովսեփ Պարթևը բարձրաձայնեց․

«Քրիստոսին հետևելով՝ մենք չենք դավաճանի մեր հավատքը»։

Հետագա հետևանքներ

Չնայած ռազմական պարտությանը, Վարդանանց պատերազմը դարձավ քաղաքական ու հոգևոր հաղթանակ․

• Հայերը չդավաճանեցին իրենց հավատքին։
• Հետագա տասնամյակներում շարունակվեցին ապստամբություններ։
• Վարդան Մամիկոնյանի ժառանգները՝ մասնավորապես Վահան Մամիկոնյանը, հետագայում ստիպեցին Սասանյաններին ճանաչել հայերի կրոնական ազատությունը (Նվարսակի պայմանագիր, 484 թ.)։
• Վարդանանց պատերազմը ամրապնդեց հայերի ազգային ինքնագիտակցությունը՝ դառնալով հավատի և գոյության պայքարի խորհրդանիշ։

Թվեր և փաստեր

• Հայկական զորք․ մոտ 60,000 զինվոր։
• Պարսկական զորք․ մոտ 220,000 զինվոր, այդ թվում մարտական փղեր։
• Հայկական կողմի կորուստներ․ սպարապետ Վարդան Մամիկոնյան, շուրջ 1036 ազնվական, հազարավոր զինվորներ։
• Պարսկական կողմի կորուստներ․ մոտ 10,000 սպանված, բազմաթիվ վիրավորներ։
• Պատերազմի տևողությունը․ մեկ օր, բայց ճակատագրական։

Վարդանանց պատերազմը ցույց տվեց, որ նույնիսկ պարտությունը կարող է վերածվել հավատի հաղթանակի։ Հայ ժողովուրդը չհրաժարվեց քրիստոնեությունից, չդավաճանեց իր ինքնությանը։

Վարդան Մամիկոնյանի և նրա զինակիցների սխրանքը դարձավ հավատի, հայրենասիրության և զոհաբերության խորհրդանիշ, որն ապրեց հազարամյակներ ու ներշնչեց հետագա սերունդներին՝ մինչև մեր օրերը։