Ծովի հատակի գաղտնի քաղաքները՝ ինչպե՞ս են գոյատևում օվկիանոսի անհասանելի խորքերում

Ջրի տակ գտնվող քաղաքները՝ Հիդրոթերմալ բնատարածքները

Այս «քաղաքների» գաղտնիքը թաքնված է հիդրոթերմալ բնատարածքներում (hydrothermal vents)։ Դրանք ծովի հատակի ճեղքեր են, որոնցից դուրս է գալիս երկրաբանորեն տաքացված ջուր։ Ջուրը կարող է հասնել մինչև 400°C ջերմաստիճանի և հարուստ է տարբեր քիմիական նյութերով՝ ծծումբ, երկաթ և մետան։ Այս ճեղքերի շուրջ ձևավորվում են եզակի էկոհամակարգեր, որտեղ կյանքը գոյություն ունի առանց արևի լույսի։

Այստեղ տեղի է ունենում մի գործընթաց, որը կոչվում է քեմոսինթեզ (chemosynthesis)։ Եթե երկրի վրա բույսերը էներգիա են ստանում արևի լույսից (ֆոտոսինթեզ), ապա այս էկոհամակարգերում որոշ բակտերիաներ ստանում են էներգիա ջերմային ճեղքերից դուրս եկող քիմիական նյութերից։ Այդ բակտերիաները սննդային շղթայի հիմքն են, որի շնորհիվ գոյատևում են այլ արարածներ։

Զարմանահրաշ բնակիչները

Այս «գաղտնի քաղաքների» բնակիչները տարբերվում են այն ամենից, ինչ մենք գիտենք.

• Հսկա խողովակավոր որդեր (Giant tube worms). Դրանք կարող են հասնել մինչև 2 մետր երկարության և ապրում են մեկ այլ օրգանիզմի հետ սիմբիոզով։ Նրանց մարմնում ապրող բակտերիաները քեմոսինթեզի միջոցով սնունդ են ստեղծում։
• Զրահապատ խխունջներ (Scaly-foot gastropod). Այս խխունջներն ունեն զրահապատ ոտքեր, որոնք պատված են երկաթի սուլֆիդով։ Սա նրանց պաշտպանում է գիշատիչներից։
• Խավարի ծովախեցգետիններ (Abyssal crabs). Դրանք հարմարվել են ծայրահեղ ցուրտ ջրի և բարձր ճնշման պայմաններին։

Վերջին հետազոտությունները և անակնկալները

Վերջին տարիների ընթացքում սուզանավերով իրականացված հետազոտությունները մեզ բերել են նոր բացահայտումներ։ Օրինակ՝ 2023 թվականին Կրիչտոնի ծովային լեռան տարածքում (Krichthon Seamount) հայտնաբերվեց նոր էկոհամակարգ, որտեղ գոյություն ունեն արարածներ, որոնք հարմարվել են ծովի հատակից դուրս եկող ցածր ջերմաստիճանի հոսանքներին։ Սա կոտրում է այն կարծրատիպը, թե կյանքը խորքում հնարավոր է միայն բարձր ջերմաստիճանի պայմաններում։

Բացի այդ, գիտնականները ուսումնասիրում են նաև այս էկոհամակարգերի կապը մեր մոլորակի ընդերքի հետ։ Այս ճեղքերից դուրս եկող գազերը և հեղուկները կարող են տեղեկություններ տալ Երկրի ընդերքում տեղի ունեցող երկրաբանական գործընթացների մասին, իսկ այնտեղ ապրող օրգանիզմները կարող են օգնել հասկանալ, թե ինչպես է կյանքը ձևավորվել մեր մոլորակում՝ էքստրեմալ պայմաններում:

Ապագա որոնումներ

Այս արարածների և նրանց գոյատևման ռազմավարությունների ուսումնասիրությունը նոր պատասխաններ է տալիս կյանքի առաջացման մասին հարցերին՝ ինչպես մեր մոլորակում, այնպես էլ այլ տիեզերական մարմինների վրա, ինչպիսիք են Յուպիտերի արբանյակ Եվրոպան կամ Սատուրնի արբանյակ Էնցելադը, որոնք ենթադրաբար ունեն օվկիանոսներ սառույցի տակ։

Մենք դեռ շատ քիչ բան գիտենք օվկիանոսի խորքի մասին, և այն մնում է մարդկության ամենամեծ չբացահայտված սահմանը։ Յուրաքանչյուր նոր արշավ դեպի խորքերը կարող է հայտնաբերել տեսակներ, որոնք դեռևս անհայտ են գիտությանը։