Մետաքսի թագավորները․ Նոր Ջուղայի առևտրային կայսրությունը

Նրանք չունեին բանակներ, պաշարներ կամ նավատորմեր, բայց կարողացան կառուցել համաշխարհային առևտրային ցանց, որը ձգվում էր Ամստերդամից մինչև Տիբեթ։

Ովքե՞ր էին նրանք

1604 թվականին Շահ Աբբաս I-ը հրամայեց բռնի կերպով տեղահանել հարյուրավոր հայկական ընտանիքներ Ջուղայից և վերաբնակեցնել նրանց Սպահանի մերձակայքում։ Այդ նոր բնակավայրը ստացավ Նոր Ջուղա անունը։ Ջուղայեցիները, չնայած կորցրած հայրենիքին, իրենց ձեռքերով կառուցեցին նոր քաղաք, որը շուտով դարձավ միջազգային առևտրի կենտրոն։

Նոր Ջուղայից սկսած՝ նրանք ստեղծեցին գերհզոր առևտրային ցանց, որն ընդգրկում էր Հոլանդիան, Հնդկաստանը, Ռուսաստան, Պարսկաստան, Իտալիա, Մադրաս, Պեկին և Տիբեթ։ Հայ վաճառականները դարձան միջնորդներ Արևելքի և Արևմուտքի միջև՝ միաժամանակ պահպանելով հայկական ինքնությունը։

Առևտրի գաղտնիքները

Նրանց հիմնական հարստությունը պարսկական մետաքսն էր, սակայն նրանք բազմազանեցրել էին իրենց բիզնեսը․

• Մետաքս - Իրանից Եվրոպա, հատկապես Վենետիկ և Ամստերդամ
• Թանկարժեք քարեր և ոսկի - Հնդկաստանից դեպի Եվրոպա
• Համեմունքներ և օծանելիքներ - Սիրիայից, Հնդկաստանից, Տիբեթից
• Պարսկական գորգեր և գինի - Սպահան և Նոր Ջուղա՝ Վենետիկի շուկաներում
• Մշակութային ապրանքներ - գրքեր, կտավներ, արվեստի գործեր

Նրանք օգտագործում էին մուլտիկոնտինենտալ առևտրային մոդել, որը ժամանակակից գլոբալ բիզնեսների նախատիպն էր։

Վստահության ցանցը՝ առանց ստորագրության և բանկերի

Նոր Ջուղայի վաճառականների հաջողության ամենամեծ գաղտնիքը վստահությունն էր։

• Ամստերդամում հայ վաճառականը կարող էր գումար փոխանցել գործընկերոջը՝ վստահ լինելով, որ այն կհասնի Մադրասում։
• Ոչ մի բանկային երաշխիք, ոչ մի ստորագրություն․ բավական էր բարի անունը։
• Նրանք ստեղծել էին այն, ինչը կարելի է անվանել «հայկական սուպերֆինանսական համակարգ»։

Այս յուրահատուկ մեխանիզմը նրանց թույլ տվեց առևտուր անել այն մասշտաբներով, որոնց մասին ժամանակի եվրոպական և ասիական մրցակիցները միայն երազում էին։

Մրցակցությունը Եվրոպայի հետ

Նոր Ջուղայի հայերը հաջողությամբ մրցում էին Հոլանդական Արևելահնդկական ընկերության(VOC) և Անգլիական Արևելահնդկական ընկերության հետ։

• Հոլանդացիները ունեին նավատորմ, իսկ հայերը՝ վստահության և հարաբերությունների ցանց։
• Հայ վաճառականները հաջողությամբ մատակարարում էին մետաքսն ու համեմունքները՝ նվազագույն ռիսկերով և ավելի ցածր գներով։
• Եվրոպացիները հաճախ ստիպված էին համագործակցել ջուղայեցիների հետ, քանի որ առանց նրանց Պարսկաստանի և Հնդկաստանի շուկաները անհասանելի էին։

Մշակութային ժառանգություն

Հայ վաճառականները իրենց հարստությունը վերածեցին մշակութային կապիտալի։

• Եկեղեցիներ - Նոր Ջուղայում կառուցվեց ավելի քան 20 եկեղեցի, այդ թվում՝ հայտնի Վանք Կաթողիկեն։
• Տպարաններ - 1638-ին Նոր Ջուղայում բացվեց հայկական առաջին տպարաններից մեկը։
• Դպրոցներ - Հայ վաճառականների երեխաները սովորում էին լեզուներ, մաթեմատիկա, արվեստ և առևտրական գիտելիքներ։
• Համայնքներ աշխարհով մեկ - Վենետիկ, Մադրաս, Մոսկվա, Լեհաստան, Սանկտ Պետերբուրգ, Ամստերդամ․ նրանց հետքը կա ամենուր։

Հայկական գլոբալիզացիան

Նոր Ջուղայի վաճառականները ստեղծեցին այն, ինչը կարելի է անվանել 17-րդ դարի հայկական գլոբալիզացիա։ Առանց բանակի, առանց գաղութների և առանց մեծ կայսրությունների՝ նրանք դարձան համաշխարհային տնտեսության առանցքային խաղացողներ։

Նրանց պատմությունը ցույց է տալիս, որ նորարարությունը, համարձակությունը և վստահությունը երբեմն ավելի հզոր են, քան ցանկացած կայսրություն։