Բնության ամենահզոր ուժերը

Բնությունը երբեմն հիշեցնում է մեզ, որ անկախ մեր տեխնոլոգիաներից ու հզորությունից, մենք շարունակում ենք ապրել մոլորակի օրենքների ներքո։ Ցունամիները, երկրաշարժերն ու հրաբուխների ժայթքումները մարդկության պատմության ամենահզոր և երբեմն նաև ամենաքայքայիչ ուժերն են։ Դրանք ոչ միայն փոխել են մարդկանց ճակատագրերը, այլև բառացիորեն ձևափոխել են աշխարհի քարտեզը։

Այս հոդվածում մենք կներկայացնենք իրական պատմություններ և փաստեր՝ բացատրելով, թե ինչպես են բնության այս ուժերը գործում և ինչ հետևանքներ են թողել մարդկության պատմության վրա։

Ցունամիներ․ երբ օվկիանոսը բարձրանում է

Ցունամիները հաճախ առաջանում են ջրի տակ գտնվող երկրաշարժերի կամ հրաբխային ժայթքումների հետևանքով։ Երբ օվկիանոսի հատակը հանկարծակի բարձրանում կամ իջնում է, գերհզոր ալիքներ են առաջանում, որոնք կարող են շարժվել ժամում ավելի քան 800 կմ արագությամբ։

2004 թվականի Հնդկական օվկիանոսի ցունամին

• Ամսաթիվ: 2004 թ․ դեկտեմբերի 26
• Էպիկենտրոն: Սումատրա, Ինդոնեզիա
• Ուժգնություն: 9.1 բալ
• Ալիքների բարձրություն: մինչև 30 մետր
• Զոհեր: մոտ 230,000 մարդ 14 երկրում

Այդ օրը մոլորակի պատմության ամենամեծ բնական աղետներից մեկն էր։ Ցունամին ոչ միայն մաքրեց ամբողջ ափամերձ քաղաքներ, այլև փոխեց Ինդոնեզիայի և հարևան տարածքների ափագծերը։ Սատելիտային տվյալները ցույց տվեցին, որ Սումատրայի որոշ հատվածներ բառացիորեն տեղափոխվել էին մինչև 36 մետր։

Երկրաշարժեր․ երբ հողն սկսում է շարժվել

Երկրաշարժերը տեղի են ունենում, երբ երկրակեղևի տեկտոնական սալերը բախվում կամ սահում են միմյանց։ Երբ լարվածությունը հասնում է առավելագույնին, այն ազատվում է վայրկյանների ընթացքում՝ առաջացնելով հզոր ցնցումներ։

Լիսաբոնի մեծ երկրաշարժը (1755 թ.)

• Ամսաթիվ: 1755 թ․ նոյեմբերի 1
• Ուժգնություն: մոտ 8.5 բալ
• Հետևանքներ:
• Կործանվեց գրեթե ամբողջ Լիսաբոնը
• Սպանվեց շուրջ 60,000 մարդ
• Աղետին հաջորդեց հսկայական ցունամի և հրդեհներ

Այս երկրաշարժը փոխեց ոչ միայն Պորտուգալիայի պատմությունը, այլև Եվրոպայի աշխարհաքաղաքական քարտեզը։ Պորտուգալիան կորցրեց իր ծովային գերիշխանությունը, իսկ Լիսաբոնի վերակառուցումը տևեց տասնամյակներ։

Հայաստանի Սպիտակի երկրաշարժը (1988 թ.)

• Ամսաթիվ: 1988 թ․ դեկտեմբերի 7
• Ուժգնություն: 6.8 բալ
• Զոհեր: շուրջ 25,000 մարդ
• Հետևանքներ: քանդվեցին ամբողջ քաղաքներ, հազարավոր մարդիկ մնացին անօթևան

Սպիտակի երկրաշարժը ցույց տվեց, թե որքան խոցելի են մարդիկ նույնիսկ միջին ուժգնության ցնցումների դեպքում, երբ շինարարական ստանդարտները թույլ են։

Հրաբուխներ․ երբ Երկիրը շնչում է կրակով

Հրաբխային ժայթքումները հզորությամբ հաճախ գերազանցում են նույնիսկ ցունամիներն ու երկրաշարժերը։ Դրանք կարող են ոչ միայն ոչնչացնել ողջ քաղաքներ, այլև փոխել կլիման ամբողջ մոլորակի վրա։

Կրակոտ Տամբորա (1815 թ.)

• Տեղակայություն: Ինդոնեզիա
• Ամսաթիվ: 1815 թ․ ապրիլ
• Մագմայի ծավալ: մոտ 160 կմ³
• Զոհեր: ավելի քան 70,000 մարդ

Ժայթքումից հետո մթնոլորտ բարձրացած մոխիրը տարածվեց ամբողջ աշխարհով։ 1816 թ․ պատմության մեջ մտավ որպես «Տարի առանց ամառի»․ Եվրոպայում և Ամերիկայում սառնամանիքները և սովը խլեցին ևս հազարավոր կյանքեր։

Կրակոտ Պոմպեյ․ Վեզուվի ժայթքումը (79 թ.)

• Տեղակայություն: Իտալիա
• Ալիքների բարձրությունը: մոտ 33 կմ մոխրային ամպ
• Հետևանքներ:
• Պոմպեյ և Հերկուլանեում քաղաքները ամբողջությամբ ծածկվեցին մոխրի շերտի տակ
• Զոհվեց շուրջ 16,000 մարդ
• Մեր օրերում Պոմպեյը համարվում է եզակի «ժամանակի պատուհան»՝ պահպանում է հին հռոմեական կյանքի մանրամասները

Ինչպես այս ուժերը փոխում են աշխարհը

Բնական աղետներից հետո մեր մոլորակը երբեք նույնը չի լինում․

• Կլիմայական փոփոխություններ - հրաբխային ժայթքումները կարող են սառեցնել Երկիրը կամ հակառակը՝ տաքացնել այն։
• Ափագծերի փոփոխություն - ցունամիները և սեյսմիկ շարժերը բառացիորեն վերաձևում են կղզիներն ու մայրցամաքները։
• Մարդկային պատմության ուղղություն - քաղաքներ, կայսրություններ և նույնիսկ ամբողջ մշակույթներ կարող են անհետանալ։

Բնությունը երբեմն դառնում է մարդկության ամենամեծ դասավանդողը։ Ցունամիները, երկրաշարժերն ու հրաբխային ժայթքումները մեզ հիշեցնում են, որ որքան էլ զարգացած լինեն մեր քաղաքակրթությունները, մենք շարունակում ենք ապրել փոփոխվող և անկանխատեսելի մոլորակի վրա։

Հարցն այն չէ՝ արդյոք այս ուժերը նորից կարթնանան, այլ երբ։