Աշխարհի ամենահետաքրքիր գիտական փաստերը, որոնք չես սովորի դասագրքում

1. Ինչու է երկինքը կապույտ

Երբ նայում ենք երկնքին, թվում է, թե այն գունավոր վրձնով ներկված է կապույտով։ Իրականում երկինքը կապույտ է Ռելեյի ցրման պատճառով։ Արեգակից եկող սպիտակ լույսը բաղկացած է տարբեր գույների ալիքներից։ Երբ այն մտնում է մթնոլորտ, օդի մոլեկուլները ցրում են այդ լույսը։ Կապույտ ալիքները կարճ են և ավելի հեշտ են ցրվում, ուստի մեր աչքին երկինքը թվում է կապույտ։

• Եթե մթնոլորտ չլիներ, երկինքը կլիներ սև, ինչպես տիեզերքում։
• Արեգոստյան ժամանակ երկինքը երբեմն կարմրում է, որովհետև լույսի երկար ալիքները ցրվում են ամենավերջում։

2. Ինչու է ծովի ջուրը աղի

Ծովի ջրի աղիությունը գալիս է Երկրի ներքին շերտերից և ժայռերից։ Տարիների ընթացքում գետերի ջուրը մաշում է քարերը և դրանցից դուրս բերում հանքային աղեր։ Այդ աղերը հասնում են ծով և օվկիանոսներ, որտեղ հավաքվում են միլիոնավոր տարիների ընթացքում։

• Եթե ամբողջ աղը դուրս բերեինք օվկիանոսներից, ամբողջ Երկիրը կծածկվեր մոտ 150 մետր հաստությամբ աղի շերտով։
• Որոշ լճեր, օրինակ՝ Մեռյալ ծովը, ավելի աղի են, քան օվկիանոսը, և այնտեղ հնարավոր է պարզապես պառկել ջրի վրա՝ առանց ջրի հատակին ընկնելու։

3. Լուսնի «հսկայական» և «կարմիր» տեսքը

Երբեմն լուսինը մեզ թվում է անսովոր մեծ կամ կարմիր։ Սա ունի գիտական բացատրություն։

• Լուսնի մեծությունը՝ երբ լուսինը ցածր է հորիզոնին, մեր ուղեղը համեմատում է այն մոտ գտնվող շենքերի և ծառերի հետ։ Այդ պատճառով այն թվում է ավելի մեծ, բայց իրականում չափերը չեն փոխվում։
• Կարմիր լուսին՝ երբ մթնոլորտում շատ փոշի կամ ծուխ կա (օրինակ՝ հրաբխային ժայթքումների ժամանակ), այն ցրում է կապույտ լույսը, իսկ երկար կարմիր ալիքները հասնում են մեր աչքին։

Այս երևույթը կոչվում է լուսնային մթագնում, և այն հաճախ դիտվում է գիշերային երկնքում որպես յուրահատուկ շոու։

4. Ձյունը միշտ սպիտակ չէ

Մենք սովոր ենք մտածել, որ ձյունը միշտ սպիտակ է, բայց իրականում այն կարող է ունենալ տարբեր գույներ։

• Կանաչ կամ կարմիր ձյուն հանդիպում է բարձր լեռներում, երբ ջրիմուռները բազմանում են սառույցի մեջ։
• Սև ձյուն դիտվում է հրաբխային ժայթքման շրջաններում, երբ մոխիրը խառնում է սառույցի բյուրեղներին։
• Արեւելյան Հիմալայներում նույնիսկ հանդիպում է կապույտ երանգ ունեցող ձյուն՝ միկրոօրգանիզմների պատճառով։

Այս ամենը ցույց է տալիս, որ նույնիսկ ամենահասարակ երևույթները կարող են թաքցնել գիտական առեղծվածներ։

5. Թռչունների գաղտնի կողմնացույցը

Գիտե՞ք, որ թռչունները կարողանում են գտնել իրենց ճանապարհը հազարավոր կիլոմետրերի վրա։ Նրանք ունեն յուրահատուկ «ներքին կողմնացույց»։

• Որոշ թռչունների աչքերում կա սպեցիֆիկ մոլեկուլ, որը թույլ է տալիս տեսնել Երկրի մագնիսական դաշտը։
• Միգրացիայի ժամանակ նրանք օգտագործում են ոչ միայն արևը և աստղերը, այլև մագնիսական ազդանշաններ։

Այս երևույթը դեռ ամբողջությամբ ուսումնասիրված չէ, բայց գիտնականները կարծում են, որ կենդանիները տեսնում են աշխարհը «լույսի գծերով», որոնք մենք չենք նկատում։

6. Ծովի ամենախորը կետը ավելի բարձր է, քան Էվերեստը

Երկրի ամենախորը կետը՝ Մարիանյան փոսը, ունի մոտ 11 կիլոմետր խորություն։ Համեմատության համար՝ եթե Էվերեստի լեռը տեղադրեինք այդ փոսի հատակին, նրա գագաթը դեռ կմնար 2 կիլոմետր ջրի տակ։

• Այդ խորություններում ճնշումը հազարավոր անգամ մեծ է, քան մակերևույթին։
• Այնտեղ գոյություն ունեն եզակի կենդանիներ, որոնք երբեք չեն հանդիպում այլուր։

7. Մարդու մարմինը լուսարձակ է

Մարդու մարմինը իրականում լույս է արձակում, բայց այնքան թույլ, որ մեր աչքը չի տեսնում։ Գիտական փորձերը ցույց են տվել, որ մեր բջիջները մշտապես արձակում են ֆոտոններ՝ մոլեկուլային ռեակցիաների արդյունքում։

• Մեր մարմնի «փայլը» ամենաուժեղն է երեկոյան ժամերին։
• Հատկապես դեմքը և ձեռքերը արտազատում են ավելի շատ լույս։

Սա մեզ հիշեցնում է, որ մենք բառացիորեն «փայլում ենք»՝ նույնիսկ եթե չենք նկատում։

8. Փոքրիկ միջատներ, որոնք կառավարում են մոլորակը

Չնայած մենք մտածում ենք, որ մարդիկ են Երկրի «տիրակալները», իրականում մոլորակի ամենահզոր կառավարիչները միջատներն են։

• Միջատների ընդհանուր քաշը հավասար է մարդկության քաշին։
• Միայն մրջյունների տեսակների թիվը գերազանցում է մարդկանց քաղաքների քանակը։
• Եթե մրջյունները վերանային, Երկրի էկոհամակարգը ամբողջությամբ կփլուզվեր։

9. Բույսերը «լսում» են

Գիտե՞ք, որ բույսերը կարողանում են արձագանքել ձայնային ալիքներին։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ որոշ բույսեր ավելի արագ աճում են երաժշտության ազդեցության տակ։

• Թրթռանքները ակտիվացնում են բջջային աճի մեխանիզմները։
• Որոշ բույսեր արձագանքում են նույնիսկ մեղուների ձայնին, արագ բացելով ծաղիկները։

Այս փաստը ապացուցում է, որ բույսերը շատ ավելի «կենդանի» են, քան մենք սովոր ենք մտածել։

10. Տիեզերքում մետաղներ կարող են սոսնձվել իրար

Երկրի վրա մետաղները պետք է եռակցել բարձր ջերմությամբ, բայց տիեզերքում մետաղի երկու հարթ մակերեսներ կարող են անմիջապես միանալ միմյանց՝ առանց ջերմության։

Այս երևույթը կոչվում է սառը եռակցում և բացատրվում է այն փաստով, որ տիեզերքում չկա օդի շերտ, որը կպաշտպանի մետաղի մակերեսները:

Գիտությունը լի է հրաշքներով։ Դպրոցական դասագրքերը սովորեցնում են մեզ հիմնական փաստերը, բայց աշխարհը շատ ավելի հետաքրքիր և խորհրդավոր է, քան թվում է առաջին հայացքից։ Այսպիսի գիտական բացահայտումները օգնում են հասկանալ բնությունը, տիեզերքը և նույնիսկ մեզ՝ մարդկանց։

Եթե ցանկանում եք սովորել ավելին, երբեք մի սահմանափակվեք միայն դասագրքերով։ Հետաքրքրվեք, կարդացեք, և աշխարհը կբացվի իր ողջ բազմազանությամբ։