Մոռացված պատմություններ կամ ինչպե՞ս է քարտեզագրությունը պատմում պատմություններ

Քարտեզները շատ ավելին են, քան պարզապես գծերի ու կետերի հավաքածու։ Դրանք պատմական փաստաթղթեր են, որոնք պատմում են մոռացված պատմություններ, բացահայտում են իշխանության և ազդեցության գաղտնիքները և ցույց են տալիս, թե ինչպես է մարդկությունը տեսել և ձևավորել աշխարհը տարբեր ժամանակաշրջաններում։

Պատմական քարտեզներ՝ պատմության լուռ վկաներ

Հին քարտեզները արտացոլում են ոչ թե միայն աշխարհագրությունը, այլև իրենց ժամանակաշրջանի գիտությունը, մշակույթը և քաղաքականությունը։

• Մերկատորի քարտեզը (Mercator Projection): 16-րդ դարում Ֆլամանդացի քարտեզագիր Գերհարդ Մերկատորի ստեղծած քարտեզը դարեր շարունակ ծառայել է նավիգացիայի համար։ Սակայն այն նաև ցույց է տալիս Եվրոպայի աշխարհակենտրոն հայացքը։ Քարտեզի վրա Եվրոպան և Հյուսիսային Ամերիկան անհամաչափորեն մեծ են թվում, իսկ Աֆրիկան և Հարավային Ամերիկան՝ փոքր։ Սա պատմում է գաղութատիրության դարաշրջանի մասին, երբ քարտեզները ծառայում էին ոչ թե ճշգրիտ պատկեր ստեղծելու, այլ եվրոպական իշխանությունը հաստատելու համար։
• Չինական հին քարտեզներ: Չինական որոշ հին քարտեզների վրա Չինաստանը պատկերված էր աշխարհի կենտրոնում՝ շրջապատված փոքրիկ, ենթակա պետություններով։ Սա արտացոլում էր չինական ավանդական աշխարհայացքը, որտեղ Չինաստանը համարվում էր «Երկնային կայսրություն»։
• Ազգերի վերածնունդը քարտեզներում: 19-20-րդ դարերում ազգային պետությունների ստեղծման ժամանակ քարտեզները դարձան հզոր գործիք ազգային ինքնության ձևավորման համար։ Քարտեզագիրները նկարում էին «պատմական» տարածքներ, որոնք հիմնված էին հին թագավորությունների վրա, որոնք հաճախ քիչ ընդհանուր բան ունեին իրականության հետ։ Սրանք ծառայում էին նոր ազգային պատմություններ կառուցելու համար։

Քարտեզագրությունը՝ որպես պայքարի գործիք

Քարտեզները միշտ եղել են ոչ միայն արտացոլում, այլև իշխանության գործիք։

• «Կեղծ» սահմաններ: Քարտեզագրական որոշումները կարող են ունենալ իրական կյանքի հետևանքներ։ Օրինակ, Աֆրիկայի և Մերձավոր Արևելքի սահմանները հաճախ գծվել են եվրոպական տերությունների կողմից՝ առանց հաշվի առնելու տեղական ցեղերի, մշակույթների և լեզուների տարբերությունները։ Այս «արհեստական» սահմանները հանդիսացել են հետագա բազմաթիվ կոնֆլիկտների պատճառ։
• Քարտեզների օգտագործումը բնիկ ժողովուրդների դեմ: Հին ռազմական քարտեզներում տեղական անունները հաճախ փոխվում էին եվրոպական անուններով, ինչը նպաստում էր բնիկ ժողովուրդների պատմության ջնջմանը։

Ժամանակակից քարտեզներ՝ մերօրյա պատմություններ

Այսօր քարտեզները շարունակում են պատմել պատմություններ, բայց այլ կերպ։

1. Տվյալների վիզուալիզացիա: Ժամանակակից թվային քարտեզները, ինչպիսիք են Google Maps-ը, կարող են պատմել մերօրյա պատմություններ՝ ցույց տալով երթևեկության խցանումները, քաղաքային զարգացման միտումները կամ նույնիսկ սոցիալական և տնտեսական անհավասարությունները։
2. Սոցիալական քարտեզագրություն: Համայնքները օգտագործում են քարտեզներ՝ իրենց պատմությունը պահպանելու համար։ Օրինակ՝ ստեղծելով քարտեզներ, որտեղ նշված են պատմական վայրեր, որոնք կորցրել են իրենց ինքնությունը։

Քարտեզը, որը մենք տեսնում ենք, միշտ ինչ-որ մեկի պատմած պատմությունն է։ Քարտեզները լուռ գրքեր են, որոնք կարող են բացահայտել իշխանության, ինքնության և մարդկային փոխհարաբերությունների մասին մեր պատկերացումները։