Կիլիկյան Հայաստան - խաչակիրների դաշնակիցը և հայկական ծովային ուժը

Կիլիկյան Հայաստանի հիմնադրումը

Կիլիկյան Հայաստանը ստեղծվեց 1080 թ․-ին, երբ Բագրատունիների և արքունական մյուս տների ժառանգները, կորցնելով հայրենի Արևելյան Հայաստանի տարածքները սելջուկյան արշավանքների հետևանքով, տեղափոխվեցին դեպի Կիլիկիա։ Լեռնաշատ ու ծովային ելք ունեցող այս տարածքը դարձավ նոր հայկական պետության հիմքը։

Հիմնադիրներից էին Ռուբինյան տոհմի իշխանները, որոնցից էլ սկսվեց Կիլիկյան Հայաստանի արքայական դինաստիան։ Պետությունն սկզբում կոչվում էր Հայոց իշխանություն, այնուհետև Հայոց թագավորություն։

Դաշնակցությունը խաչակիրների հետ

1096 թ․-ից սկսված առաջին խաչակրաց արշավանքի ժամանակ հայերը դրսևորվեցին որպես անփոխարինելի դաշնակիցներ․

• Հայկական զորքերը օգնեցին խաչակիրներին գրավել Անտիոքը (1098 թ.)։
• Եդեսիայի կոմսությունում (1098-1149) հայերը կազմում էին բնակչության մեծամասնությունը, իսկ իշխանական տներում հայերը հաճախ ամուսնակցում էին խաչակիրների ղեկավարների հետ։
• Հայկական օգնությունը հատկապես կարևոր էր, քանի որ տեղանքին ծանոթ էին և ունեին բարձր ռազմական փորձ։

Լևոն Բ Մեծագործը (1198-1219) կարողացավ Կիլիկյան Հայաստանին տալ թագավորական կարգավիճակ՝ Հռոմի պապի և Գերմանիայի կայսրության հովանավորությամբ։ Սա Կիլիկիան դարձրեց միջազգայնորեն ճանաչված պետություն։

Նավատորմը և առևտրի հզորությունը

Կիլիկյան Հայաստանի գլխավոր առավելություններից մեկը Միջերկրական ծովին ունեցած ելքն էր։

• Այասի նավահանգիստը դարձավ տարածաշրջանի առևտրի կենտրոն։ Այստեղից էին անցնում Մետաքսի ճանապարհի ճյուղերը։
• Կիլիկյան նավերը տեղափոխում էին ոչ միայն ապրանքներ, այլև զինված ուժեր։
• Հայկական նավատորմը մասնակցել է խաչակրաց նավատորմի կողքին ծովային բախումների։

Այասը 13-րդ դարում համարվում էր Արևելքի ամենամեծ առևտրային նավահանգիստներից մեկը, որտեղ գործում էին իտալացի (վենետիկյան, գենուական) վաճառականական գաղութներ։

Տնտեսական և մշակութային ծաղկում

Կիլիկյան Հայաստանը ոչ միայն ռազմական, այլև մշակութային վերածննդի շրջան ապրեց։

• Այստեղ թարգմանվեցին հունական և լատինական բազմաթիվ աշխատություններ։
• Զարգացավ մանրանկարչությունը, որի լավագույն օրինակներից է Կիլիկյան դպրոցը։
• Կիլիկյան թագավորները դիվանագիտական կապեր ունեին Եվրոպայի բոլոր խոշոր տների հետ՝ Ֆրանսիայի, Անգլիայի, Գերմանիայի, Իտալիայի։

Զինված պայքարները Մամլուքների և Մոնղոլների դեմ

13-րդ դարի կեսերին Կիլիկիան ստիպված էր դիմագրավել նոր թշնամիների՝ մոնղոլներին և մամլուքներին։

• Կիլիկյան Հայաստանը որոշ ժամանակ դաշնակցեց մոնղոլների հետ՝ ընդդեմ Սելջուկների։
• Սակայն մամլուքների մշտական արշավանքները թուլացրին երկիրը։
• 1375 թ․ մամլուքները վերջնականապես գրավեցին Կիլիկյան Հայաստանը։ Վերջին արքա Լևոն Զ Լուսինյանը գերի տարվեց Կահիրե։

Պատմական ժառանգությունը

Չնայած անկմանը, Կիլիկյան Հայաստանը մնաց որպես հայկական պետականության խորհրդանիշ։ Այն ցույց տվեց, որ նույնիսկ հայրենիքից հեռու, փոքր տարածքում, հայ ժողովուրդը կարող է ստեղծել հզոր և ազդեցիկ պետություն։