Ինչո՞ւ ենք երազներ տեսնում, և ի՞նչ են դրանք նշանակում

Հազարամյակներ շարունակ մարդիկ փորձել են հասկանալ երազների նշանակությունը՝ համարելով դրանք աստվածների ուղերձներ, մարգարեական տեսիլքներ կամ գաղտնի կոդեր։ Բայց ի՞նչ է ասում գիտությունը։ Ինչո՞ւ է մեր ուղեղն այս հոգեվիճակում ստեղծում նման բարդ պատկերներ։

Գիտական մոտեցում. Ուղեղի աշխատանքը քնի ժամանակ

Ժամանակակից նյարդակենսաբանությունը երազները դիտարկում է որպես մեր ուղեղի գործունեության կարևորագույն մաս։ Երազները հիմնականում տեսնում ենք քնի ամենախորը փուլում, որը կոչվում է REM (Rapid Eye Movement) փուլ։ Այս փուլում ուղեղի ակտիվությունը նույնքան բարձր է, որքան արթուն վիճակում։ Գիտականորեն ապացուցված է, որ երազները ծառայում են մի քանի կարևոր գործառույթների:

1. Հուզական կարգավորում և մտավոր մաքրում։ Երբ մենք երազում ենք, մեր ուղեղը մշակում է օրվա ընթացքում ստացված տեղեկատվությունը, հատկապես՝ ուժեղ զգացմունքներ առաջացնող իրադարձությունները։ Երազները թույլ են տալիս մեզ անվտանգ միջավայրում վերապրել այդ զգացմունքները՝ նվազեցնելով դրանց հոգեբանական ծանրությունը։ ԱՄՆ-ի Միչիգանի համալսարանի հետազոտողները պարզել են, որ երազների բացասական էմոցիոնալ բովանդակությունը (ինչպես օրինակ՝ վախը կամ տխրությունը) օգնում է ամրացնելու զգացմունքների հիշողությունը՝ առանց դրանք նորից ֆիզիկապես վերապրելու, ինչը մեր ուղեղին պատրաստում է նմանատիպ իրավիճակներին իրական կյանքում։
2. Հիշողության ամրապնդում։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ REM քնի փուլում ուղեղը դասավորում և ամրապնդում է հիշողությունները։ Մենք երազում տեսնում ենք մեր ապրումների մասին պատկերներ, ինչը օգնում է ուղեղին կատարել ինֆորմացիայի այս տեսակավորումը։ 2017 թվականի ուսումնասիրության մեջ (որը հրապարակվել է eLifeամսագրում) պարզվել է, որ երազի ժամանակ մեր ուղեղում «վերարտադրվում» են հիշողությունները։ Այս գործընթացը կենսականորեն կարևոր է նոր գիտելիքներ և հմտություններ սովորելու համար։
3. Խնդիրների լուծում և ստեղծագործականություն։ Որոշ գիտնականներ ենթադրում են, որ երազները կարող են օգնել մեզ լուծելու խնդիրները։ Քնի ժամանակ ուղեղը ստեղծում է կապեր, որոնք արթուն վիճակում հնարավոր չէր ստեղծել։ Պատմության մեջ կան շատ օրինակներ, երբ գյուտարարները կամ նկարիչները իրենց հայտնագործությունները կամ գաղափարները ստացել են երազում։ Օրինակ, քիմիկոս Դմիտրի Մենդելեևը իր պարբերական աղյուսակի կառուցվածքը տեսել է երազում, իսկ Պոլ Մաքքարթնին իր հայտնի "Yesterday" երգի մեղեդին լսել է երազում։

Ֆրոյդյան և յունգյան մոտեցումներ. Սիմվոլիկայի լեզուն

Չնայած գիտական բացատրություններին, երազները դեռևս մնում են հանելուկային՝ իրենց բարդ սիմվոլիկայով։ Հոգեբանության հիմնադիրները երազներին տվել են խորը նշանակություն։

• Զիգմունդ Ֆրոյդ. Ֆրոյդը երազները համարում էր մեր անգիտակցական ցանկությունների և ճնշված մտքերի արտացոլում։ Նա կարծում էր, որ երազների բովանդակությունը թաքնված է սիմվոլների հետևում, և այդ սիմվոլները վերծանելով՝ հնարավոր է հասկանալ մեր ներքին կոնֆլիկտները։ Օրինակ, ըստ նրա, բանալին կարող է սիմվոլիկ կերպով ներկայացնել գաղտնիք կամ լուծում։
• Կառլ Գուստավ Յունգ. Յունգը, ի տարբերություն Ֆրոյդի, երազները դիտարկում էր ոչ միայն որպես անձնական, այլև որպես կոլեկտիվ անգիտակցականի արտացոլում։ Նա կարծում էր, որ մեր երազներում կան հնագույն կերպարներ (արխետիպեր), որոնք ընդհանուր են բոլոր մարդկանց համար՝ անկախ նրանց մշակույթից։ Օրինակ, հերոսի, ծեր իմաստունի կամ ստվերի (մեր մութ կողմի) կերպարները։

Երազները բազմաշերտ երևույթ են։ Դրանք մի կողմից մեր ուղեղի կենսաբանական և հոգեբանական աշխատանքի արդյունքն են՝ օգնելով մեզ հաղթահարել օրվա դժվարությունները, ամրապնդել հիշողությունը և զարգացնել ստեղծագործականությունը։ Մյուս կողմից՝ դրանք բարդ սիմվոլների և կերպարների լեզու են, որոնք թույլ են տալիս մեզ կապ հաստատել մեր անգիտակցականի հետ։ Երազները մեր մտքի անհավանական կարողությունների վառ ապացույցն են, որոնք մեզ հնարավորություն են տալիս ճանաչելու մեզ ավելի խորը։