Ինչպե՞ս է տարբեր մշակույթներում ընկալվում ժամանակը

Չնայած այն ֆիզիկական աշխարհում ընդունված է որպես հաստատուն մեծություն (օրինակ՝ մեկ րոպեն ունի 60 վայրկյան), տարբեր մշակույթներում ժամանակի ընկալումը կարող է ցնցողորեն տարբեր լինել։ Մի մշակույթի համար ժամանակը գծային է և թանկարժեք ռեսուրս, իսկ մյուսի համար՝ շրջանաձև և անվերջ։

Գծային ժամանակ (Monochronic Time)

Արևմտյան մշակույթների մեծ մասում, հատկապես ԱՄՆ-ում, Գերմանիայում և Շվեյցարիայում, ժամանակն ընկալվում է որպես գծային հերթականություն։ Այս մոդելում ժամանակը թանկարժեք ռեսուրս է, որը պետք է արդյունավետորեն օգտագործել, խնայել, նույնիսկ «գնել»։ Այս մոտեցումը բնութագրող հիմնական հատկանիշներն են՝

• Մեկ խնդիր միաժամանակ: Մարդիկ հակված են կատարելու մեկ առաջադրանքը մյուսի հետևից՝ հերթականությամբ։
• Ժամանակացույցերի կարևորությունը: Հանդիպումներին ժամանակին հասնելը կամ նախատեսված ժամանակացույցին հետևելը բարձր է գնահատվում։ Ուշացումը համարվում է անհարգալից վերաբերմունք։
• Անձնական տարածք: Այս մշակույթներում մարդիկ հակված են ավելի մեծ անձնական տարածք պահպանելու։

«Ժամանակը փող է» («Time is money») արտահայտությունը լավագույնս նկարագրում է գծային մշակույթը։ Այս հասկացությունը առաջին անգամ օգտագործել է Բենջամին Ֆրանկլինը իր 1748 թ. «Խորհուրդ երիտասարդ առևտրականին» ակնարկում։

Շրջանաձև ժամանակ (Polychronic Time)

Մյուս կողմից, աշխարհի շատ մշակույթներում՝ հատկապես Լատինական Ամերիկայի, Մերձավոր Արևելքի և որոշ աֆրիկյան երկրներում, ժամանակն ընկալվում է որպես շրջանաձև և ճկուն։ Այստեղ հարաբերությունները և մարդկային շփումները համարվում են ավելի կարևոր, քան ճշգրիտ ժամանակացույցին հետևելը։ Այս մոտեցումը բնութագրող հիմնական հատկանիշներն են՝

• Բազմաթիվ խնդիրներ միաժամանակ: Մարդիկ կարող են միաժամանակ կատարել մի քանի առաջադրանք՝ առանց դրանք հերթականությամբ ավարտելու անհրաժեշտության։
• Ճկուն ժամանակացույցեր: Ուշացումը հաճախ ընդունվում է որպես բնական երևույթ, եթե դրա պատճառը կարևոր անձնական հանգամանք է։
• Հարաբերությունների կարևորությունը: Որոշումներ կայացնելիս առաջնային են համարվում մարդկանց միջև հաստատված կապերը։

Օրինակ, Մեքսիկայում կամ Եգիպտոսում բիզնես հանդիպման ժամանակին չհասնելը կարող է ոչ թե անհարգալից վերաբերմունքի, այլ ընդունված սովորույթի նշան լինել։ Կարևորը հանդիպման ընթացքն է և փոխադարձ վստահության մթնոլորտի ստեղծումը։

Հիբրիդային մոտեցումներ

Որոշ երկրներում, ինչպես օրինակ՝ Ճապոնիայում, ժամանակի ընկալումը ունի հիբրիդային բնույթ։ Մի կողմից՝ ճշգրտությունը և կատարելությունը ճապոնական աշխատանքային էթիկայի կարևորագույն մասն են, և ուշացումը անթույլատրելի է։ Մյուս կողմից՝ ճապոնական մշակույթում գնահատվում է փոխհարաբերությունների ամրապնդումը և հարմարվողականությունը։ Օրինակ, բիզնես հանդիպումից հետո ընթրիքը կարող է անցկացվել առանց ժամանակի սահմանափակումների, որպեսզի հարաբերությունները դառնան ավելի խորը։

Հնդկաստանում նույնպես ժամանակը ճկուն է և շրջանաձև։ Բիզնեսում կամ առօրյա կյանքում ուշացումը համարվում է սովորական։ Այս մշակույթում ժամանակը ոչ թե ռեսուրս է, որը պետք է տնտեսել, այլ անվերջանալի հոսք։

Ժամանակի ընկալման այս տարբերությունները հաճախ կարող են հանգեցնել միջմշակութային թյուրիմացությունների՝ բիզնեսում, դիվանագիտության մեջ և անգամ անձնական հարաբերություններում։ Մի մշակույթի համար ժամանակին չհասնելը կարող է համարվել վիրավորանք, իսկ մյուսի համար՝ պարզապես կյանքի բնական հոսքի մի մաս։

Հասկանալով այս տարբերությունները՝ մենք կարող ենք կառուցել ավելի արդյունավետ և հարգալից հարաբերություններ։ Ժամանակը ոչ միայն չափվում է ժամերով և րոպեներով, այլև մեր մտածելակերպով և մեր շրջապատի մշակույթով։