Ինչպե՞ս են ֆիլմերն ու գրքերը փոխում մեր աշխարհայացքը

Էմպատիա և նյարդային կապեր. Գիտական մոտեցում

Գրքեր և ֆիլմեր դիտելիս մեր ուղեղում տեղի են ունենում բարդ նյարդաբանական գործընթացներ։ Երբ մենք կարդում ենք կամ դիտում ենք մեկ այլ մարդու կերպարի պատմությունը, մեր ուղեղն ակտիվացնում է այն հատվածները, որոնք պատասխանատու են էմպատիայի և սոցիալական փոխազդեցությունների համար։ Սա հատկապես վերաբերում է մեր նյարդային համակարգի կարևոր մասին՝ հայելային նեյրոններին, որոնք թույլ են տալիս մեզ զգալ ուրիշների ապրումները և զգացմունքները։

• «Սոցիալական ուղեղը» և պատմությունները. Նյարդաբանական ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ երբ մարդիկ խորանում են որևէ պատմության մեջ, նրանց ուղեղը սկսում է արձագանքել այնպես, կարծես իրենք անձամբ են ապրում այդ իրադարձությունները։ Օրինակ, 2013 թվականի մի հետազոտությունում (որը հրապարակվել է Brain Connectivity ամսագրում) ցույց է տրվել, որ երբ մասնակիցները կարդում են պատմություն՝ որևէ իրադարձության մասին, նրանց ուղեղի այն հատվածները, որոնք պատասխանատու են շարժումների և զգացմունքների համար, ակտիվանում են։
• Հոգեբանական ազդեցությունը. Ֆիլմերը և գրքերը կարող են մեզ ստիպել զգալ խորը էմոցիաներ՝ կարեկցելով կերպարներին, ովքեր բախվում են դժվարությունների։ Սա մեզ դարձնում է ավելի կարեկից և ըմբռնող իրական կյանքում այլ մարդկանց նկատմամբ, քանի որ մենք սովորում ենք տեսնել աշխարհը ուրիշի աչքերով։ Դա է պատճառը, որ գրքեր կարդացող մարդիկ հաճախ ավելի բարձր էմպատիայի մակարդակ ունեն։

Հասարակական փոփոխություններ և մշակութային ազդեցություն

Ֆիլմերը և գրքերը ոչ միայն անհատական, այլև հասարակական փոփոխությունների հզոր գործիք են։ Դրանք կարող են կոտրել կարծրատիպեր, բացահայտել անարդարությունները և փոխել մեր վերաբերմունքը սոցիալական հարցերի նկատմամբ։

• Ստիպելով մեզ մտածել. Օրինակ, Հարիեթ Բիչըր Սթոուի «Քեռի Թոմի խրճիթը» վեպը մեծ դեր է խաղացել ԱՄՆ-ում ստրկության դեմ պայքարում։ Գիրքը, ներկայացնելով ստրկության սարսափները մարդկային դրամայի միջոցով, հուզել է հասարակությանը և ստիպել մարդկանց վերանայել իրենց վերաբերմունքը։ Նմանապես, Սթիվեն Սփիլբերգի «Շինդլերի ցուցակը» ֆիլմը կրկին ուշադրություն հրավիրեց Հոլոքոստի սարսափների վրա՝ ցույց տալով մարդկային ոգու տոկունությունը և ողբերգությունը։
• Փոխելով ընկալումները. Ժամանակակից ֆիլմերը և գրքերը կարող են քանդել սոցիալական կարծրատիպերը՝ ներկայացնելով տարբեր մշակույթների, սեռերի կամ սոցիալական խավերի մարդկանց։ Կերպարները, որոնք հաղթահարում են խոչընդոտներ և հաջողության հասնում, ոգեշնչում են մեզ, իսկ հակառակ կողմի կերպարները մեզ սովորեցնում են ընկալել այլ մարդկանց։

Գրքեր և ֆիլմեր, որոնք կփոխեն ձեր աշխարհայացքը

Ստորև ներկայացնում ենք մի քանի գրքեր և ֆիլմեր, որոնք հայտնի են իրենց ուժեղ ազդեցությամբ և հասարակական մտածելակերպը փոխելու կարողությամբ։

• Գրքեր:
• Ջորջ Օրուել, «1984»: Դասական հակաուտոպիա, որը մերկացնում է տոտալիտար ռեժիմների վտանգները և անձնական ազատության արժեքը։
• Հարփեր Լի, «Ծաղրասարյակին սպանելը»: Վեպ, որը բացահայտում է ռասիզմի և անարդարության խնդիրները Ամերիկայի հարավում։
• Յուվալ Նոյ Հարարի, «Սապիենս. Մարդկության համառոտ պատմություն»: Այս գիրքը ստիպում է մեզ վերանայել մարդկության ողջ պատմությունը և մեր դերը աշխարհում։
• Ֆիլմեր:
• «Շինդլերի ցուցակը» (Schindler's List): Ֆիլմ, որը ցույց է տալիս Հոլոքոստի ողբերգությունը՝ միևնույն ժամանակ ընդգծելով մարդկային բարության ուժը։
• «Մատրիցա» (The Matrix): Գիտաֆանտաստիկ ֆիլմ, որը կասկածի տակ է դնում մեր ընկալման իրականությունը և մեզ ստիպում է մտածել ազատության և ընտրության մասին։
• «Պարազիտ» (Parasite): Հարավկորեական ֆիլմ, որը սուր քննադատում է սոցիալական անհավասարությունը և մարդկանց միջև դասակարգային բաժանումը։

Գրքերն ու ֆիլմերը՝ որպես «փորձարարական հարթակ»

Ֆիլմերն ու գրքերը մեզ համար յուրահատուկ «փորձարարական հարթակ» են։ Մենք կարող ենք «ապրել» այնպիսի իրադարձություններ, որոնք երբեք չենք ունենա մեր իրական կյանքում՝ լինել հերոսներ, ճանապարհորդել տարբեր ժամանակներում կամ տիեզերքի խորքերը։ Այս փորձառությունները թույլ են տալիս մեզ զարգացնել մեր երևակայությունը և մտածողությունը։

Երբ մենք ավարտում ենք գիրք կամ ֆիլմ, մենք դա անում ենք նոր տեսանկյունից։ Մեր աշխարհայացքը փոքր-ինչ փոխվել է, մենք ձեռք ենք բերել նոր գիտելիքներ մարդկային բնույթի կամ աշխարհի մասին։ Այսպիսով, գրքերն ու ֆիլմերը ոչ միայն զվարճանք են, այլ մեր անձնական և հասարակական էվոլյուցիայի կարևորագույն մասը։